Waarom AI de menselijke stem in journalistiek niet kan vervangen
amsterdam, maandag, 3 november 2025.
Een van de meest opvallende waarschuwingen van historicus Koos-jan de Jager is dat schrijven meer is dan het verwerken van data: het is het vertellen van een verhaal vanuit een persoonlijk perspectief. Hij waarschuwt dat een te grote afhankelijkheid van AI leidt tot een verlies van diepgang, menselijke duiding en persoonlijke ervaring in het nieuws. Volgens hem wordt journalistiek saai als je de unieke blik van een mens inwisselt voor een generieke, computer-gemaakte tekst. Zijn boodschap is duidelijk: AI kan een handige hulpmiddel zijn, maar de kern van journalistiek blijft het menselijke verhaal — en dat is iets wat geen algoritme kan overnemen.
De menselijke kern van journalistiek: meer dan dataverwerking
Koos-jan de Jager, historicus en docent onderzoeksjournalistiek aan het CHE, waarschuwt dat het vertrouwen op kunstmatige intelligentie in de journalistiek het essentiële menselijke element van verhalenvertelling kan ondermijnen. Hij benadrukt dat schrijven niet slechts het verwerken van feiten en data is, maar het vertellen van een verhaal uit een uniek perspectief dat gebaseerd is op persoonlijke ervaring en menselijke duiding [1]. Volgens hem mis je achter een scherm een diep begrip van de wereld wanneer je alleen op AI-gebaseerde informatie vertrouwt [1]. Deze waarschuwing is in de context van een groeiende discussie over de rol van AI in de media, met name in onderwijsinstellingen waar studenten worden opgeleid tot journalisten [1]. De kern van journalistiek, zo stelt De Jager, is het vermogen om een verhaal te vertellen dat niet alleen informatief is, maar ook emotioneel, ethisch en contextueel ingebed — iets dat volgens hem geen algoritme kan repliceren [1].
AI als tool, niet als vervanger: een balans in de praktijk
Hoewel Koos-jan de Jager voorzichtig is over volledige afhankelijkheid van AI, erkent hij dat het een nuttige toevoeging aan de toolkit van de journalist kan zijn [1]. De technologie wordt al ingezet voor taken als het samenvatten van lange documenten, het genereren van eerste versies van berichten op basis van gegevens, of het identificeren van patronen in grote datasets — dingen waar mensen tijd en energie voor nodig hebben [1]. In de praktijk wordt AI gebruikt om journalisten te ondersteunen bij het verzamelen van materiaal, het vinden van relevante bronnen, of het genereren van voorlopige tekst die vervolgens door mensen wordt gecorrigeerd en uitgebreid [1]. Deze toepassingen kunnen de efficiëntie verhogen, vooral bij herhalende of data-intensieve opdrachten, zoals verkiezingsuitslagen of economische rapportages [1]. Toch wijst De Jager erop dat het gebruik van AI niet mag leiden tot het inwisselen van de menselijke blik — een persoonlijke kijk op de wereld die gebaseerd is op levenservaring, ethische overwegingen en culturele context [1].
De impact op nieuwsproductie: snelheid tegen diepgang
De toepassing van AI in de nieuwsproductie heeft geleid tot een opvallende versnelling in het tempo waarin berichten worden gepubliceerd. Platformen zoals NRC.nl en Terdege.nl tonen hoe AI wordt ingezet om snel berichten te genereren op basis van data, zoals verkiezingsuitslagen of economische cijfers [2][1]. Bijvoorbeeld, in de periode rond de verkiezingen van 2025 werd de verkiezingsuitslag in verschillende media binnen uren gepubliceerd, vaak met ondersteuning van AI-tools [2]. Deze snelheid is een duidelijk voordeel, vooral in een tijd waarin de verwachting is dat nieuws direct beschikbaar is [1]. Toch vormt dit een risico op diepgang: als de focus ligt op snelheid in plaats van diepgang, kunnen belangrijke contextuele elementen, historische achtergrond of menselijke gevolgen worden overgeslagen [1]. De waarschuwing van De Jager is dat een verhaal dat alleen gebaseerd is op gegevens, zonder menselijke duiding, saai en onpersoonlijk wordt — een kritiek die in meerdere mediaforumdiscussies wordt herhaald [1][4].
Ethiek, verantwoording en de dreiging van ‘saaiheid’ in het nieuws
Een van de grootste ethische zorgen rond AI in de journalistiek is het risico op het verlies van verantwoording en authenticiteit. Als een verhaal volledig wordt gegenereerd door een AI die is getraind op data uit Silicon Valley of China, kan de inhoud afwijken van lokale contexten, culturele nuances of historische feiten [1]. De Jager wijst erop dat het gebruik van een ‘generiek computerding’ in plaats van een menselijke perspectief leidt tot een verlies van de unieke stem van de journalist [1]. Dit creëert het gevaar van een ‘saai’ nieuwslandschap, waarin alle artikelen op elkaar lijken, zonder diepgang of emotionele impact [1]. Bovendien is het moeilijk om AI-verantwoordelijk te stellen voor fouten, misleiding of bias die in de trainingdata zitten, omdat het geen bewustzijn of intentie heeft [1]. In het forum van Reformed Forum, dat op 3 november 2025 actief was, werd het thema van ethische aspecten van AI in journalistiek aangehaald, met een nadruk op de menselijke duiding als kern van verantwoord nieuws [4]. Deze ethische dimensie wordt steeds belangrijker naarmate AI in hogere functies wordt ingezet.
Het onderwijs in journalistiek: een kruispunt van technologie en menselijkheid
In het onderwijs aan de CHE, waar Koos-jan de Jager lesgeeft, wordt de kritische houding tegenover AI centraal gesteld. Studenten worden niet alleen opgeleid in technieken van onderzoek en schrijven, maar ook in het begrijpen van hun eigen rol als menselijke verteller. De Jager benadrukt dat het onmogelijk is om het persoonlijke perspectief van een journalist te vervangen door een algoritme — het is een kwestie van identiteit, ervaring en verantwoordelijkheid [1]. In het kader van het onderwijs wordt AI gebruikt als hulpmiddel voor het verwerken van grote hoeveelheden gegevens, maar niet als vervanger van kritisch denken of verhalenvertelling [1]. De discussie over de toepassing van AI in journalistiek onder studenten is actief op platforms zoals het Reformed Forum, waar kritische vragen worden gesteld over het gebruik van AI in het vak [4]. De overgang van traditionele journalistiek naar een AI-ondersteunde werkwijze vereist dus niet alleen technische vaardigheden, maar ook een sterke ethische basis die wordt gevormd in het onderwijs [1].