Deepfakes in Onderwijs: Een Dubbele Kans?

Amsterdam, zondag, 12 oktober 2025.
Schoolen in het noorden van Engeland experimenteren met deepfake-avatars van leraren om leerlingen die lessen hebben gemist bij te werken. Hoewel dit een tijdsbesparende oplossing lijkt, waarschuwen experts zoals Pedro De Bruyckere voor mogelijke risico’s. Deze includeren juridische implicaties, het verlies van menselijke nuances, en de mogelijkheid tot misbruik. De technologie belooft efficiëntie, maar kan onbedoeld de menselijke aspecten van het onderwijs ondermijnen.

Een Experiment met Potentieel

Het Great Schools Trust in het noorden van Engeland heeft een innovatief plan gestart om deepfake-avatars van leraren te gebruiken om leerlingen die lessen hebben gemist bij te werken. Deze avatars nabootsen de stem, gezicht, en intonatie van de leraren, en worden beschouwd als een ‘tijdsbesparende oplossing’ om leerlingen bij te houden zonder extra interventies na schooltijd nodig te hebben [1]. Volgens de schoolgroep, kan deze technologie helpen bij het verlagen van de werkdruk van leraren en het ondersteunen van leerlingen die lessen hebben gemist [1].

Risico’s en Juridische Implicaties

Hoewel de intenties goed zijn, waarschuwt onderwijskundige Pedro De Bruyckere voor de potentiële risico’s. Hij stelt dat deepfakes een ‘bad reputation’ hebben vanwege hun gebruik om mensen te misleiden of te bespotten [2]. Een belangrijk juridisch aspect is de eigendomsrechten van de deepfake-avatars. De Great Schools Trust zal de intellectuele eigendom van deze video’s bezitten, wat betekent dat de avatars gewist worden als de leraar vertrekt [2]. Dit kan ethische vragen oproepen over het gebruik en de eigendom van digitale dubbelgangers.

Het Verlies van Menselijke Nuances

Een ander belangrijk punt dat De Bruyckere benadrukt, is het verlies van menselijke nuances. Veel van wat leraren doen, zoals aanvoelen, motiveren, en improviseren, is moeilijk te nabootsen met een deepfake [2]. De technologie kan weliswaar informatie herhalen, maar het menselijke aspect van onderwijs, zoals het aanvoelen van leerlingen en het aanpassen van lesstof, wordt verloren. Dit kan leiden tot een verminderde effectiviteit van het onderwijs en een verminderde betrokkenheid van leerlingen [2].

De Rol van Media-Geletterdheid

Om de impact van deepfakes in het onderwijs te verminderen, benadrukt De Bruyckere de noodzaak van media-geletterdheid. Onderzoek wijst uit dat 65% van de leerlingen al met vervalsingen zijn geconfronteerd [2]. Media-geletterdheid is cruciaal om leerlingen te leren hoe ze echte en valse informatie kunnen onderscheiden. Daarom stelt De Bruyckere voor om digitale authenticiteitsonderwijs in het curriculum op te nemen, met nieuwe richtlijnen die per 1 november 2025 worden geïmplementeerd [2].

Bestrijding van Deepfakes

Naast de preventie van deepfakes is het ook belangrijk om ze te kunnen detecteren. Bij Syracuse University werken studenten samen aan het ontwikkelen van machine learning-modellen om deepfakes te detecteren. Het doel is om een systeem te creëren dat live video-oproepen kan verifiëren, om zo de authenticiteit van de communicatie te garanderen [3]. Jason Davis, onderzoeksdocent aan de S.I. Newhouse School of Public Communications, benadrukt dat de mogelijkheden om mensen te misleiden niet zijn veranderd, maar dat de schaal waarmee dit kan worden gedaan, significant is toegenomen in de laatste vijf jaar [3].

Praktische Tips voor Lezers

Om nepnieuws en deepfakes te herkennen, kunnen lezers de volgende praktische tips volgen:

Controleer de bron: Zorg ervoor dat de informatie afkomstig is van een betrouwbare en bekende bron.
Zoek bevestiging: Zoek dezelfde informatie bij meerdere bronnen om te controleren of het consistent is.
Analyseer de kwaliteit: Let op grammaticale fouten, onlogische informatie, en pixelafwijkingen in afbeeldingen of video’s.
Gebruik fact-checking websites: Websites zoals Snopes en FactCheck.org kunnen helpen bij het verifiëren van informatie.
Wees kritisch: Twijfel aan informatie die te goed klinkt om waar te zijn of die emotionele reacties probeert te provoceren [3][2].