Hoe journalisten nu samenwerken met AI zonder hun integriteit te verliezen
new york, woensdag, 12 november 2025.
De Associated Press heeft nieuwe richtlijnen ingevoerd die duidelijk maken dat AI-gegenereerde teksten altijd als onbevestigd bronmateriaal moeten worden gezien – ook al zien ze er professioneel uit. Dit is cruciaal, want in mei 2025 verscheen bij een Amerikaanse regio-krant een AI-geschreven special over een hittegolf met verzonnen citaten en fouten. De echte doorbraak? AP stelt dat AI-beelden alleen mogen worden gepubliceerd als persfoto’s als het onderwerp zelf een AI is – en dan met een duidelijke vermelding. Dit zorgt voor transparantie zonder de kracht van AI te ondermijnen. De mens blijft verantwoordelijk, maar krijgt een krachtige partner in het schrijven, redigeren en visualiseren van nieuws.
AI als creatieve partner in de redactiekamer
In de redactiekamer van de Italiaanse krant Il Foglio werd in juni 2025 een experiment uitgevoerd dat de grenzen tussen menselijke en machine-creativiteit opnieuw definieerde. Tijdens een maandlang experiment werd een vier pagina’s tellende bijlage volledig gevuld met artikelen die door ChatGPT Pro waren geschreven, onder leiding van hoofdredacteur Claudio Cerasa [1]. Cerasa behandelde de chatbot niet als een vervanger, maar als een collega die stukken schreef over politiek, cultuur en maatschappelijke thema’s, waarbij twee menselijke redacteuren de output redigeerden [1]. De redacteur benadrukte dat het doel niet was om menselijke intelligentie te vervangen, maar om de creatieve processen te versterken: ‘Wie AI probeert in te zetten om menselijke intelligentie te vervangen, faalt uiteindelijk. AI is er om te integreren, niet om te vervangen’ [1]. Dit model van samenwerking is een voorbeeld van hoe generatieve AI kan fungeren als een proactieve partner, niet als een automatisch schrijfprogramma. OpenAI’s experimentele functie ‘Tasks’, ingevoerd in januari 2025, stelt gebruikers in staat om opdrachten te plannen voor automatische uitvoering, waardoor ChatGPT op gezette tijden of bij voorwaarden kan samenvatten, informatie monitoren en meldingen sturen met kernachtige samenvattingen [1]. Deze ontwikkeling transformeert de tool van een reactieve naar een proactieve assistent, wat de toekomst van journalistieke workflows aanzienlijk kan veranderen.
Transparantie en verantwoordelijkheid in de AI-tijd
De Associated Press (AP) heeft op 12 november 2025 nieuwe richtlijnen ingevoerd voor het gebruik van generatieve AI in de journalistiek, waarin wordt benadrukt dat AI-gegenereerde teksten altijd moeten worden beschouwd als ‘onbevestigd bronmateriaal’ dat moet worden getoetst aan journalistieke standaarden [1]. Deze regels zijn een directe reactie op incidenten zoals het verschenen van een AI-geschreven special over een hittegolf bij een Amerikaanse regionale krant in mei 2025, waarin verzonnen citaten en fouten voorkwamen, wat leidde tot verontwaardiging [1]. AP stelt dat AI-beelden alleen mogen worden gepubliceerd als persfoto’s als het onderwerp zelf een AI is, en dan met een duidelijke vermelding in het bijschrift om misleiding te voorkomen [1]. Deze eis is essentieel voor de transparantie van het nieuws en behoudt het vertrouwen van het publiek in de media [1]. De eindverantwoordelijkheid voor inhoud en redactionele keuzes blijft bij de mens, zelfs wanneer AI wordt gebruikt voor het schrijven, redigeren of visualiseren van artikelen [1]. Dit is een belangrijke afwijking van de gedachte dat AI de mens kan vervangen, en benadrukt dat het technologische gereedschap slechts een hulpmiddel is binnen een ethisch kader van verantwoordelijkheid.
Het risico van misleiding en de opkomst van digitale fictie
De snelle opkomst van AI-gegenereerde inhoud heeft geleid tot nieuwe vormen van digitale fictie en misleiding, waarbij grenzen tussen werkelijkheid en simulatie steeds vager worden. Een voorbeeld hiervan is het satirische experiment van de Deense regering, waarin op 6 november 2025 de ‘AI-minister’ werd voorgesteld als zwanger van 83 digitale kinderen [2]. Hoewel dit een fictieve gebeurtenis was, werd het uitgegeven als een officieel persbericht van de Ministerie van Digitale Zaken in Kopenhagen en leidde tot internationale aandacht [2]. De regering gebruikte dit als een visuele metafoor om het publiek te bewust te maken van de ethische uitdagingen van AI, zoals de rechtspositie van digitale entiteiten en de verantwoordelijkheid die mensen moeten dragen bij het creëren van AI-generatieve inhoud [2]. De 83 digitale kinderen vertegenwoordigden in het verhaal de totale hoeveelheid AI-personages die de ministerie in 2025 had geïntroduceerd, wat de groei van geautomatiseerde content en het risico van ‘deepfake’-gebruik benadrukte [2]. Hoewel dit experiment geen echte gebeurtenis was, toont het hoe snel generatieve AI kan worden gebruikt om illusies te creëren die op het eerste gezicht als echt kunnen lijken, wat de noodzaak van mediageletterdheid in de samenleving versterkt [2]. De verantwoordelijkheid van de media om dit soort fictie te herkennen en te onthullen is dus nooit groter geweest.
De rol van AI in het nieuwsproductieproces
In het nieuwsproductieproces speelt AI nu een steeds grotere rol, zowel in het genereren van inhoud als in het personaliseren van nieuwsverstrekking. BuzzFeed gebruikt OpenAI’s technologie (ChatGPT) al sinds 9 november 2025 voor het schrijven van hele artikelen en het ontwikkelen van gepersonaliseerde quizzen, zoals aangekondigd door CEO Jonah Peretti [1]. Hij noemde AI in 2023 al ‘een nieuw tijdperk van creativiteit’ en plande de integratie van AI in de bedrijfsvoering om efficiënter te produceren en interactieve formats te ontwikkelen [1]. Deze persoonlijke aanpak zorgt ervoor dat AI niet alleen een tool is voor snelle productie, maar ook een partner die creatieve ideeën kan versterken. Apple trok in oktober 2025 een AI-functie in die automatisch nieuwsberichten samenvatte in push-meldingen, na meerdere keren foutieve koppen over een politicus die werd gearresteerd te hebben verspreid [1]. Dit toont aan dat automatisering zonder menselijke controle risico’s met zich meebrengt, maar ook dat AI bij juiste toepassing grote voordelen biedt. De verwachting is dat AI in de nabije toekomst proactief gebeurtenissen detecteert en journalisten tijdig alarmeren met de belangrijkste details, afgestemd op specifieke informatiebehoefte [1]. Voorbeelden van bedrijven die dit systeem gebruiken zijn Crown Van Gelder, MPS Systems en Landa, die AI-notificaties activeren voor onderwerpen als ‘alle lokale politiek nieuws in mijn provincie’ of ‘nieuws over klimaatrapporten van de EU’ [1].
Ethiek, privacy en de toekomst van de journalistiek
De groei van AI in de journalistiek vloeit samen met een uitgebreid juridisch en ethisch kader dat de grenzen van technologisch gebruik bepaalt. De Europese Commissie kondigde op 19 november 2025 een omvangrijk pakket aan nieuwe regels aan onder de naam ‘Digitale Omnibus’, dat de bestaande wetten zoals de AVG, Data Act en Open Data-richtlijn bundelt [3]. Een van de controversiële aspecten is de versoepeling van de AVG, waarbij bedrijven persoonsgegevens straks makkelijker mogen gebruiken voor het trainen van AI-systemen op basis van hun ‘gerechtvaardigd belang’, waardoor de noodzaak om expliciet toestemming te vragen vaak verdwijnt [3]. Daarnaast worden de regels rond cookies en tracking soepeler, en stelt de Commissie voor dat browsers automatisch privacyvoorkeuren kunnen doorgeven aan websites, een zogeheten ‘cookie-moeheid’ te verminderen [3]. Echter, media-uitgevers krijgen een uitzondering en hoeven die automatische signalen niet te respecteren, wat de onafhankelijkheid van journalistiek probeert te beschermen [3]. Critici waarschuwen echter dat dit de bescherming van persoonsgegevens en digitale rechten ondermijnt en dat de Europese Unie haar rol als privacyvoorloper dreigt te verliezen [3]. In Nederland stelt de commissie Digitale Zaken (DiZa) zich toe op de gevolgen van AI voor de democratie, veiligheid en privacy, en heeft in november 2025 een initiatiefnota over Veilig Online ingediend [4]. Deze ontwikkelingen tonen aan dat de toekomst van de journalistiek niet alleen technologisch, maar ook wetgevend en ethisch wordt gevormd.