Filosofen debatteren over de rol van AI in het onderwijs
amsterdam, donderdag, 17 juli 2025.
Twee filosofen uit het Filosofisch Elfetal bespreken de voordelen en nadelen van kunstmatige intelligentie (AI) in het onderwijs. Bas Haring, filosoof aan de Universiteit Leiden, ziet AI als een nuttig hulpmiddel dat logisch redeneren kan ondersteunen. Paul van Tongeren, emeritus hoogleraar in Nijmegen, is sceptisch over het toegejuichte belang van AI en stelt dat ware kennis pas ontstaat als het door mensen wordt begrepen en geïnternaliseerd.
Filosofische reflectie op AI in het onderwijs
Bas Haring, filosoof en bijzonder hoogleraar publiek begrip van de wetenschap aan de Universiteit Leiden, ziet AI als een nuttig hulpmiddel dat logisch redeneren kan ondersteunen. Hij suggereert dat AI-bots goed kunnen logisch redeneren, andere invalshoeken suggereren en hiaten in redeneringen controleren. Haring vergelijkt AI met een ‘verstrooide oude bibliothecaresse’ die studenten kan begeleiden in hun leerproces [1]. Paul van Tongeren, emeritus hoogleraar wijsgerige ethiek in Nijmegen en Leuven, is daarentegen sceptisch over het toegejuichte belang van AI. Volgens Van Tongeren is ware kennis pas ontstaan als het door mensen wordt begrepen en geïnternaliseerd. Hij benadrukt het verschil tussen ‘uitwendige kennis’ in datacentra en echte kennis die door mensen wordt gekend [1].
Voordelen en uitdagingen van AI in het onderwijs
Haring meldt een casus van een studente die snel nieuwe ideeën voor haar scriptie genereerde door intensief met ChatGPT te communiceren. Dit deed hem twijfelen over zijn rol als scriptiebegeleider, maar hij stelt dat bij het toepassen van nieuwe technologieën in het onderwijs altijd voorzichtigheid geboden is. Beide filosofen stemmen in met de noodzaak om de integratie van AI in het onderwijs kritisch te begeleiden en aangepaste vormen van begeleiding en toetsing te ontwikkelen [1]. Wetenschappers van de Radboud Universiteit en de Universiteit van Amsterdam waarschuwden eind juni 2025 in een open brief voor het gebruik van AI in het onderwijs, omdat het het vermogen tot kritisch denken zou aantasten [1].
Historische parallellen en serendipiteit
De discussie over de rol van AI in het onderwijs wordt gevoerd in het kader van het Filosofisch Elftal, een initiatief van Trouw. Beide filosofen trekken een parallel met Socrates’ zorgen over het schrift. Eeuwen voordat we zoveel angst voelden bij AI en het internet, vreesde Socrates al dat de uitvinding van het schrift ons allemaal dom zou maken, omdat het ons geheugen zou laten uitgieten op papier. Van Tongeren wijst uit dat Socrates ongelijk had, maar zijn stelling klopt wel als de geschreven teksten ongelezen blijven. Het schrift heeft de mogelijkheden om tot inzicht te komen enorm vergroot, maar alleen als de teksten worden gelezen. Serendipiteit, het onverwacht vinden van bruikbare informatie tijdens het zoeken in een bibliotheek, is een ander aspect dat wordt besproken [1].
Praktijkvoorbeelden van AI in het onderwijs
In de praktijk worden er al verschillende initiatieven ondernomen om AI te integreren in het onderwijs. Nestas Scholengroep (primair onderwijs) en Portus Scholengroep (voortgezet onderwijs) hebben groen licht gekregen van NOLAI (Nationaal Onderwijslab AI) voor het project BEGR(AI)P. Dit project zal gedurende drie jaar een AI-ondersteunde leesomgeving ontwikkelen die leerlingen helpt bij begrijpend lezen en directe feedback geeft [2]. Een leerling uit een Mavo-klas 2 vertelde: ‘Ik lees het wel, maar ik snap niet altijd wat er staat. Ik zou willen leren hoe ik teksten makkelijker kan begrijpen, zonder dat ik alleen maar opnieuw moet lezen.’ [2]
AI-geletterdheid als cruciale vaardigheid
AI ontwikkelt zich razendsnel en vindt zijn weg naar het klaslokaal. Dit vraagt om fundamentele aanpassingen in onderwijspraktijken en vaardigheden van docenten en studenten. AI-geletterdheid – het kunnen omgaan met AI op een kritische, verantwoorde en effectieve manier – wordt steeds belangrijker. Een kennisproduct van Npuls presenteert een evidence-informed raamwerk dat onderwijsprofessionals helpt AI-geletterdheid te begrijpen en te bevorderen. Het raamwerk is gebaseerd op een uitgebreide umbrella review van bestaande wetenschappelijke literatuur, aangevuld met praktijkvoorbeelden en feedback van onderwijsprofessionals via World Cafés [3].
Ethische aspecten en privacy
De integratie van AI in het onderwijs roept ook uitdagende vragen op over de rol van algoritmen en AI in het leerproces. Technologie kan (onbedoeld) botsen met waarden. Hoe ga je om met de verschuivende balans tussen mens en machine? En hoe borg je informatiebeveiliging en privacy in je organisatie? Tijdens het leertraject ‘Regie op digitalisering’, georganiseerd door PO-raad, krijgen bestuurders, stafmedewerkers en schoolleiders handvatten om deze vragen te beantwoorden. Ze leren hoe ze publieke waarden in het onderwijs bewaken en hun digitale ambities sturen [4].
Internationale dimensie: hidden prompts in wetenschappelijke publicaties
Op internationaal niveau zijn er ook discussies over de impact van AI op het wetenschappelijk onderzoek. Tens of scientists zijn erin geslaagd om instructies aan AI-software te embedden in hun publicaties, met als doel positieve reviews te genereren. Deze hidden prompts, vaak in witte letters op een witte achtergrond of in een minuscule font, maken het mogelijk voor AI-tools zoals ChatGPT en Perplexity om positieve reviews te genereren. Onderzoek van Nikkei heeft getoond dat zeventien artikelen met hidden prompts zijn gevonden, voornamelijk van onderzoekers in Japan en Zuid-Korea. Testen door het HOP (Higher Education Policy Institute) hebben aangetoond dat zowel ChatGPT als Perplexity reageren op deze hidden prompts, waarbij ChatGPT in eerste instantie een ‘significant integrity violation’ signaleert, maar na aanpassing van de prompt een zeer positieve review genereert [5].