Peilingen domineren verkiezingsmedia: wat zijn de gevolgen?
amsterdam, vrijdag, 24 oktober 2025.
Kim van Keken onderzocht de invloed van peilingen op de verkiezingsstrijd en journalistieke praktijken. Haar onderzoek toont aan dat peilingen steeds belangrijker worden in de media en hoe ze de agenda van zowel politici als journalisten beïnvloeden. Dit brengt vragen naar boven over de zelfbeheersing in de journalistiek en de verantwoordelijkheid van de media om peilingen verantwoord te gebruiken.
Peilingen als nieuwsdriver: de waarneming
Peilingen bepalen in toenemende mate welke thema’s nieuwswaardig worden geacht: duiders, journalisten en politici verwijzen herhaaldelijk naar meetmomenten om politieke verhalen te vormen en te legitimeren, volgens een recent journalistiek onderzoek naar de rol van peilingen in de verkiezingscampagne [1]. Deze dominantie verandert redactiekeuzes — van koppen tot wie er wordt geïnterviewd — en legt een zwaardere verantwoordelijkheid bij nieuwsorganisaties om peilingnieuws zorgvuldig te duiden [1].
Een reële verandering in zetelaantallen — één rekenvoorbeeld
De peilingen laten voor de verkiezing van 29 oktober 2025 een schatting zien waarbij de PVV wordt geacht 34 zetels te halen ten opzichte van 37 zetels bij de verkiezingen van 2023; dit is een daling die in relatieve termen kan worden uitgedrukt als -8.108 procent verandering in zetelaantal [4].
Waarom framing telt: peilingen beïnvloeden wat politici en kiezers doen
Politicologen waarschuwen dat niet alleen de cijfers zelf effect kunnen hebben, maar vooral de manier waarop peilingen worden ingekaderd in de berichtgeving — bijvoorbeeld het uitlichten van minimale verschillen of het construeren van narratieven rond ‘winnende’ of ‘dalende’ partijen — wat zelfversterkende reacties kan veroorzaken bij politici en kiezers [2]. Tom Louwerse (Peilingwijzer) benadrukt dat peilingen nuttig zijn, maar dat verkeerd gebruik — zoals het overdrijven van kleine zetelverschillen — tot ongewenste media- en politieke dynamieken kan leiden [2].
Specifiek gebruik van AI in de journalistiek: geautomatiseerde peilinganalyse en -productie
Een concrete toepassing van kunstmatige intelligentie in nieuwsredacties is het automatisch ophalen, aggregeren en genereren van peilinganalyse: systemen combineren meerdere peilingen, berekenen steekproefgewogen gemiddelden of zetelramingen en produceren eerste versies van nieuwsberichten of grafieken die redacties vervolgens redigeren [5][6]. Europese beleidsinitiatieven en strategieën stimuleren organisaties om AI in te zetten voor schaalbare dataverwerking en content‑workflowoptimalisatie, waaronder – expliciet – toepassingen die peilingen en publieke opinie monitoren en visualiseren [5].
Hoe die AI-systemen technisch werken
Onder de motorkap gebruiken veel van deze tools combinatie‑workflows: datacollectie‑scripts halen peilingresultaten binnen, statistische modules (soms op basis van klassieke regressie of Bayesian aggregation) harmoniseren definities, en taalmodellen of template‑generators zetten de uitkomsten om in tekstvoorstellen en grafieken die direct in redactionele CMS’en kunnen worden geplaatst [6][5]. Studiohonderd22 beschrijft hedendaagse AI‑strategieën en taxonomieën die redactionele gebruiksgevallen als deze technisch en organisatorisch ondersteunen [6][5].
Voordelen voor nieuwsproductie en consumptie
AI‑gestuurde peilingproducten versnellen de nieuwsproductie (snellere publicatie van samenvattingen en visuals), maken complexe datasets toegankelijker voor redacties met beperkte statistische capaciteit en helpen consistentie te bewaren in herhaalde berichtgeving — voordelen die newsroom efficiency en publieksbereik kunnen vergroten [5][6]. Automatisering kan ook 24/7 monitoring mogelijk maken, waardoor redacties eerder trends signaleren die het publiek anders pas later zou opmerken [5].
Risico’s en nadelen: verkeerd gebruik en epistemische gevaren
Tegelijkertijd brengen automatisering en AI nieuwe risico’s met zich mee: het overdrijven van kleine fluctuaties, het presenteren van onterechte precisie, en het normaliseren van een peilinggedreven agenda waarin redactionele nuance en checken op methodologie naar de achtergrond verdwijnen — precies die zorgen die ook in kwalitatieve onderzoeken naar peilingdominantie worden geuit [1][2]. Bovendien waarschuwt de publieke discussie over digitaal welzijn en misbruik van technologie dat onzorgvuldig gebruik van geautomatiseerde content kan bijdragen aan polarisatie en ontwrichting van democratische informatieomgeving [3].
Specifieke ethische aandachtspunten bij AI-gestuurde peilingverslaggeving
Belangrijke ethische punten waar redacties op moeten letten zijn transparantie over gebruikte modellen en bronnen, expliciete melding van onzekerheidsmarges en methodologische beperkingen, en menselijke redactionele controle op automatische teksten om framing‑bias te voorkomen [1][2][5]. Regulatoire en maatschappelijke gesprekken over AI en digitale diensten benadrukken ook dat technische oplossingen niet los mogen staan van beleid en journalistieke codes — zeker wanneer deepfakes, nepfoto’s of geautomatiseerde misleiding reeds onderwerp van zorg zijn in partijprogramma’s en publieke debat [3][6].
Praktische aanbevelingen voor redacties (operationaliseerbaar)
Journalistieke zelfbeheersing kan concreet vorm krijgen door: a) vaste formats en sjablonen die altijd onzekerheidsmarges en steekproefinformatie tonen; b) menselijke eindredactie verplicht te stellen bij AI‑gegenereerde peilingteksten; c) peilingen periodiek methodologisch te toetsen; en d) leesbare metadata mee te leveren bij geautomatiseerde visuals — maatregelen die zowel de betrouwbaarheid als de publieke verantwoording verhogen [1][2][5].
Tijdigheid en context van de observaties
De besproken voorbeelden en waarschuwingen spelen midden in de huidige verkiezingscampagne, kort voor de verkiezingen van 29 oktober 2025, waarbij peilingen zichtbaar de berichtgeving kleuren en zowel wetenschappers als journalisten en redacties aanzetten tot reflectie op werkwijzen en verantwoordelijkheden [4][1][2].